1.16 วิมุตติ 5

วิขัมภนวิมุตติตทังควิมุตติ

  1. วิขัมภนวิมุตติ : ความหลุดพ้นด้วยอำนาจสมาธิ ข่มกิเลสไว้ ได้แก่สมาบัติ 8 แต่บางครั้งท่านผ่อนลงมาถึงอุปจารสมาธิด้วย
  2. ตทังควิมุตติ : ความหลุดพ้นด้วยองค์ธรรมจำเพาะ คือ พ้นจากความเห็นผิดด้วยอาศัยวิปัสสนาญาณที่เป็นคู่ปรับกัน เช่น พิจารณาความไม่เที่ยงทำให้พ้นจากความสำคัญหมายว่าเป็นของเที่ยง ตามความหมายที่ผ่อนลงมาใช้ได้กับความดีความชั่วทั่วๆไป เช่น น้อมใจไปทางทาน ทำให้พ้นจากความโลภ, น้อมใจไปทางเมตตา ทำให้พ้นจากพยาบาท เป็นต้น
  3. สมุจเฉทวิมุตติ : ความหลุดพ้นเด็ดขาด คือการทำลายกิเลสที่ผูกรัดไว้ ได้แก่ วิมุตติในความหมายที่เป็นมรรค
  4. ปฏิปัสสัทธิวิมุตติ : ความหลุดพ้นด้วยสงบระงับราบคาบไป ได้แก่ วิมุตติในความหมายที่เป็นผล
  5. นิสสรณวิมุตติ : ความหลุดพ้นที่เป็นภาวะหลุดรอดปลอดโปร่ง ได้แก่ วิมุตติในความหมายที่เป็นนิพพาน

      วิมุตติ 2 อย่างแรกเป็นโลกิยวิมุตติ (ชั่วคราว), วิมุตติ 3 อย่างหลังเป็นโลกุตรวิมุตติ (ถาวร)

      ว่าโดยสาระแท้ๆ วิมุตติ 5 นี้ก็คือ สมถะ วิปัสสนา มรรค ผล และนิพพาน ตามลำดับ